Bí ẩn kỳ lạ bên pho tượng Ông Rồng

Pho tượng được xác định nặng gần 3 tấn, tạc theo thế “miệng cắn thân, chân xé mình” với những đường chạm trổ hết sức công phu và tinh xảo.

Cách đây 17 năm, trong một lần dọn dẹp trước cửa đền thờ Thái sư Lê Văn Thịnh (thôn Bảo Tháp, Đông Cứu, Gia Bình, Bắc Ninh), cụ ông Phan Đình Phô (thủ từ) bỗng dưng phát hiện ra một pho tượng rồng bằng đá cát kết nguyên khối, có hình dáng hết sức kỳ dị, chôn sâu dưới lòng đất. Pho tượng được xác định nặng gần 3 tấn, tạc theo thế “miệng cắn thân, chân xé mình” với những đường chạm trổ hết sức công phu và tinh xảo. Theo giới nghiên cứu, đây là pho tượng rồng độc đáo chưa từng thấy trong hình ảnh rồng Việt qua các thời kỳ lịch sử và cũng gần như chưa từng xuất hiện trong khu vực Đông Nam Á. Xung quanh pho tượng kỳ dị này còn tồn tại nhiều điều bí ẩn chưa được giải mã



Hiện tượng rồng được thờ trang nghiêm phía ngoài bên phải đền thờ thái sư Lê Văn Thịnh


“Ông rồng” kỳ dị

Ông Nguyễn Đức Đam (73 tuổi) thủ từ đền thờ Thái sư Lê Văn Thịnh hiện nay cho biết, vào một ngày cuối năm 1991, cụ ông Phan Đình Phô (đã mất năm 1993) dọn gạch vỡ, nhổ cỏ ở lối đi vào cửa đền thì tay bỗng va phải một khối đá dưới gốc cây bàng. Cụ liền lấy mũi dao móc khối đá lên nhưng càng móc khối đá càng hiện ra khổng lồ. Cụ khoét thành một rãnh dọc theo khối đá thì thấy khối đá có hình thù rất kỳ lạ. Hơi sợ hãi, cụ không dám đào tiếp mà chạy về loan báo cho cả làng ra cùng đào.



Góc bên trái tượng và phần đuôi uốn cong, xoăn tít của rồng

Các cụ cao niên trong làng sau khi xem xét tình hình đã đề nghị mọi người dùng tay moi đất, lấy đá để giữ nguyên hình dáng của khối đá chứ không được dùng xà ben, cuốc thuổng. Phải mất gần một tuần lễ làng mới phát lộ hoàn toàn khối đá này. Lúc này ai nấy đều sững sờ vì khối đá đó chính là một “ông rồng” khổng lồ, có hình thù hết sức lạ lẫm. Để đưa được “ông rồng” lên vị trí thờ hiện nay, người làng đã phải dùng tới 5 cây tre đực loại già và cùng với 10 thanh niên lực lưỡng nhất làng, thòng dây để khiêng.



Ông Nguyễn Đức Đam (73 tuổi) thủ từ đền thờ Thái sư Lê Văn Thịnh bên tượng “Ông Rồng”

Theo quan sát, hiện tượng rồng được thờ trang nghiêm phía ngoài bên phải đền thờ thái sư Lê Văn Thịnh. Nếu mới nhìn vào tượng rồng không ít người sẽ phải dấy lên một cảm giác sợ hãi bởi hình dáng của rồng quá kỳ dị. Thân rồng uốn mình thành hình tròn, miệng há rộng, có những chiếc răng nanh dài nhọn, cắm phặp vào thân mình. Đầu rồng to, không râu, không bờm nhưng hai mang phình ra, hơi gục xuống như dáng dấp của một con mãng xà lớn đang trong cơn giận dữ, phẫn uất tột độ. Đôi mắt trợn tròn, lồi ra ngoài, hai tai vừa phải, nổi lên hai bên đầu nhưng tai bên phải thì kín đặc còn tai trái lại trống rỗng. Hai chân trước dang rộng với những móng vuốt nhọn hoắt, gân guốc, mỗi chẫn xòe rộng năm ngón bấu chặt lấy thân mình. Tất cả những biểu lộ trên mình rồng rất sống động, thể hiện một trạng thái đau đớn, căm phẫn cùng cực mà rồng đang trải qua.

Tuy nhiên, nếu quan sát kỹ thì thấy tượng rồng đã được chạm khắc với những đường chạm khắc hết sức tinh vi, kỹ nghệ. Tượng được tạc bằng nguyên liệu đá cát kết nguyên khối, chiều cao đoạn từ phần đáy đến đỉnh đầu đo được là 0,76m, chiều ngang 1,12m và chiều dài từ mặt trước của thân mình rồng ra đến lưng rồng là 0,96m.



Dân làng Đông Cứu tôn kính gọi tượng rồng là “Ông rồng”. Vào các ngày rằm, mồng một bà con trong làng vẫn đều đặn mang các phẩm vật hương hoa đến cúng viếng như một vị thần.

Ông Lê Viết Nga - Giám đốc Bảo tàng tỉnh Bắc Ninh nhận định, có thể nói đây là pho tượng rồng đá có hình dáng và quy mô độc đáo nhất ở Đông Nam Á. Theo ông thì bức tượng không chỉ là một tác phẩm điêu khắc đơn thuần mà nó còn thể hiện đỉnh cao của kỹ nghệ tạc tượng thời bấy giờ. Bên cạnh đó, thông qua pho tượng người ta có thể nhận thấy những dụng ý của nhà điêu khắc, gửi gắm khéo léo qua từng đường nét chạm trổ. “Bức tượng đầy ẩn ý, đầy tâm sự, đầy ai oán, khác hẳn với những tượng rồng thường thấy dưới thời nhà Lý, nhà Trần…Qua đó có thể thấy được những dụng ý mà người nghệ nhân muốn gửi gắm. Rõ ràng nó có liên quan đến những oan khiên, trái ngang mà Thái sư Lê Văn Thịnh đã phải chịu lúc đương thời”.



Lối lên xuống đền thờ Thái sư Lê Văn Thịnh nơi tìm thấy tượng rồng


Pho tượng là nỗi đau xuyên thế kỷ?

Pho tượng kỳ dị được tìm thấy ngay trong khuôn viên đất nhà của Thái sư Lê Văn Thịnh – người được xem là vị Trạng nguyên đầu tiên của nền khoa bảng Việt Nam dưới thời Lý và cũng là vị Thái sư duy nhất trong lịch sử phong kiến Việt Nam bị mang án oan là “hóa hổ giết vua” tại Hồ Dâm Đàm (Hồ Tây) nên không ít người cho rằng nó có liên quan đến ông. Nhiều cuộc hội thảo đã được tổ chức để nghiên cứu và tìm hiểu về mối liên hệ giữa bức tượng với nhân vật lịch sử Lê Văn Thịnh nhưng vẫn chưa thể giải mã được những điều bí ẩn có tính lịch sử này.



Nhà phê bình nghệ thuật Phan Cẩm Thượng – người có nhiều năm nghiên cứu về hình ảnh Rồng Việt qua các thời kỳ lịch sử cho rằng việc xác định chính xác niên đại của pho tượng này là rất khó vì đặc điểm thời đại của pho tượng quá đặc biệt. Tuy nhiên, ông phỏng đoán rằng bức tượng này có thể được hình thành vào thời hậu Lê (thế kỷ 15) dựa trên tương quan với các di tích đá ở Bắc Ninh và việc tìm thấy pho tượng trong cụm đền thờ Thái sư Lê Văn Thịnh (đền mang kiến trúc Hậu Lê) cùng một số đặc điểm của pho tượng có phong cách chạm khắc tương tự một số hiện vật thời kỳ này.

“Thường khi tạc tượng, nhất là tượng trong đền thờ bao giờ các bức tượng cũng ít nhiều mang những ẩn dụ thần thánh nói chung. Tuy nhiên, trong một số pho tượng ở đền thờ, ngoài những ẩn dụ thần thánh nói chung còn có những hình ảnh cá nhân được gửi gắm khéo léo trong đó. Chẳng hạn như tượng hổ ở lăng Trần Thủ Độ(ở Thái Bình) được xem là hình tượng của Thái sư Trần Thủ Độ hay đôi rồng ở thành nhà Hồ (Thanh Hóa) cũng được xem là hình ảnh của Hồ Quý Ly. Về pho tượng rồng ở đền thờ Thái sư Lê Văn Thịnh, theo tôi, đó có lẽ là hình ảnh của đời sau khắc họa chân dung một người làm chính trị thất bại cùng với nỗi đau đớn, oan khiên mà Thái sư Lê Văn Thịnh đã phải trải qua” - ông Thượng cho biết.



Cũng có không ít ý kiến cho rằng, pho tượng này mang nhiều đặc điểm và hình dáng của rắn chứ không phải rồng. Họ lý giải rằng hình tượng rồng trong lịch sử Việt Nam là hình tượng biểu trưng cho các bậc đế vương. Rồng thường mang cốt cách cao sang, thiêng liêng và thuần hậu chứ không mấy khi có rồng dữ tợn, đặc biệt là thần thái có thể khiến người đời nhìn vào đã phải phát sợ như pho tượng này. Chỉ có rắn mới biểu lộ được hết vẻ phẫn uất, dữ tợn đến cùng cực. Bên cạnh đó, cũng có nhiều người cho rằng tượng này chính là hiện thân của Thái sư Lê Văn Thịnh được một số người dân tôn kính ông tạc sau khi ông mất để thể hiện nỗi đau đớn xuyên thế kỷ khi ông bị vu oán “hóa hổ giết vua”.

Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nguyễn Hùng Vỹ – người có nhiều năm nghiên cứu về nhân vật lịch sử Lê Văn Thịnh cũng cho rằng đây là tượng rắn hơn là tượng rồng. Tuy nhiên, ông phỏng đoán là pho tượng này có thể đã từng được đặt dưới đáy một nền giếng cũ vào đời Lý. “Thời kỳ này người ta thường chạm khắc rồng dưới giếng, ví dụ như ở (chùa) Phật Tích (Bắc Ninh) như một phương thức cầu nước, cầu mưa nào đó. Tôi nghiêng về phía đó hơn giả thiết cho rằng pho tượng này là hình ảnh của Thái sư Lê Văn Thịnh hay Vua Lý Nhân Tông” – ông Vỹ nhận định. Ông Vỹ còn cho biết thêm, ông không tin đây là hình ảnh tượng trưng cho Thái sư Lê Văn Thịnh hay vua Lý Nhân Tông như nhiều người nhận định vì hình tượng rồng trở thành biểu tượng của các bậc vua chúa hình thành khá muộn.

Đến đời Minh ở Trung Quốc, rồng 5 móng mới trở thành biểu tượng cho nhà vua. Và ở Việt Nam việc này cũng diễn ra tương tự trong khi tượng rồng này lại có từ rất sớm trước đó.

Bức tượng rồng với hình dáng kỳ lạ vẫn đang còn là một ẩn số chưa thực sự có lời giải đáp. Tuy nhiên, giá trị nghệ thuật cũng như tính độc đáo của bức tượng thì không chỉ có các chuyên gia Việt Nam mà ngay cả nhiều chuyên gia nước ngoài cũng thán phục.